Hoe staat het met de uitvoering van het VN-Verdrag in Nederland? Eerder publiceerden we een artikel over de hoorzitting waarin deze vraag centraal stond. Het VN-comité voor het VN-verdrag Handicap heeft de stand van zaken inmiddels beoordeeld. Het comité prijst Nederland voor een aantal belangrijke genomen stappen, maar benadrukt ook dat er nog aanzienlijke verbeteringen nodig zijn om de rechten van mensen met een handicap en/of chronische ziekte volledig te waarborgen.
Wat gaat goed?
Het VN-comité is positief over het feit dat de Nederlandse regering, samen met belangenorganisaties van mensen met een handicap en/of chronische ziekte, een meerjarige Nationale Strategie heeft vastgesteld. Deze strategie, die gericht is op de volledige implementatie van het verdrag, wordt door het comité als een veelbelovende stap gezien. Daarnaast is het facultatieve protocol van het VN-Verdrag Handicap geratificeerd. Dat betekent dat wanneer de nationale mogelijkheden van ons rechtssysteem uitgeput zijn, je nu ook een klacht kunt indienen bij het VN-comité voor het VN-verdrag Handicap. Ook de erkenning van de Nederlandse Gebarentaal als officiële taal en de grondwetswijziging in 2023, waarbij de discriminatiegrond ‘handicap’ is toegevoegd, worden belangrijke mijlpalen genoemd.
Een andere belangrijke vooruitgang is de inzet van Nederland om de Europese Toegankelijkheidswet te implementeren, die normen stelt voor toegankelijkheid in diverse sectoren. Het VN-comité ziet dit als een essentiële stap om de toegang tot diensten, goederen en digitale inhoud voor mensen met een handicap en/of chronische ziekte te verbeteren. Ook de hervormingsagenda om de ondersteuning voor jongeren met een handicap en/of chronische ziekte en hun families te verbeteren wordt positief gewaardeerd.
Wat gaat nog niet goed?
Ondanks deze positieve punten wijst het VN-comité in het betoog vooral op een groot aantal knelpunten. Hieronder volgen tien van de gesignaleerde knelpunten die in het oordeel worden beschreven.
- De Nationale Strategie is niet toereikend
De Nationale Strategie gaat niet op alle artikelen en beginselen van het VN-Verdrag in. Artikelen zoals het recht op leven (art. 10), bescherming tegen geweld en misbruik (art. 16), en vrijheid van expressie (art. 21) ontbreken bijvoorbeeld in de strategie. Hierdoor ontstaat er een gebrek aan samenhang in de uitvoering van het verdrag op nationaal en lokaal niveau, wat leidt tot ongelijkheid in de bescherming en ondersteuning van mensen met een handicap en/of chronische ziekte. Het comité dringt er bij Nederland op aan om snel werk te maken van de uitbreiding van de strategie, zodat alle aspecten van het verdrag worden meegenomen.
- Structurele participatie moet beter
Er zijn in Nederland stappen gezet om mensen met een handicap en/of chronische ziekte te betrekken bij de ontwikkeling van beleid, zoals het instellen van een klankbordgroep, en consultaties met betrokkenen. Maar structurele participatie gebeurt nog onvoldoende. De overheid maakt wetten en beleid en het is belangrijk dat mensen met een handicap en/of chronische ziekte hierover meedenken en meepraten. Dit gebeurt niet overal even goed. Voornamelijk de representatie van vrouwen en meisjes met een handicap en/of chronische ziekte is nu onvoldoende. Zij zouden structureler betrokken moeten worden via representatieve organisaties en in beleids- en wetgevingsprocessen.
- Trage implementatie in Caribisch Nederland
Een ander belangrijk aandachtspunt is de trage implementatie van het VN-Verdrag in Caribisch Nederland. Er is volgens het VN-comité dringend behoefte aan een duidelijk plan om de rechten van mensen met een handicap en/of chronische ziekte daar volledig te waarborgen. Het comité roept Nederland op om de ongelijkheid tussen het Europese en Caribische deel van het land weg te nemen door de implementatie van het verdrag in Caribisch Nederland te versnellen. Ook wordt aanbevolen om een plan op te stellen met duidelijke doelen en tijdslijnen voor de uitvoering van het Verdrag. Daarnaast moet er een proces worden ingesteld voor het raadplegen van en actieve betrokkenheid van personen met een handicap en/of chronische ziekte via hun representatieve organisaties in de Caribische regio.
- Ongelijkheid tussen gemeenten
Daarnaast is het comité bezorgd over de ongelijkheid tussen gemeenten in de toegankelijkheid van diensten en ondersteuning. Ervaringen van mensen met een handicap en/of chronische ziekte kunnen wat betreft de beschikbaarheid van zorg en voorzieningen sterk verschillen per gemeente. Niet alle gemeenten voldoen bijvoorbeeld aan de wettelijke verplichting om een inclusie-agenda te ontwikkelen, wat de toegankelijkheid van openbare diensten en de beschikbaarheid van sociale ondersteuning en financiering voor organisaties van personen met een handicap en/of chronische ziekte beïnvloedt. Het VN-comité spoort Nederland aan om nationale standaarden en betere coördinatie tussen gemeenten te ontwikkelen om deze ongelijkheden weg te nemen.
- Noodzaak inclusief onderwijs
Het VN-comité is bezorgd over het duale onderwijssysteem, waarbij kinderen met een handicap en/of chronische ziekte nog steeds naar speciaal onderwijs gaan, in plaats van volledig inclusief onderwijs te ontvangen. Ze beveelt aan dat Nederland maatregelen neemt om het systeem meer inclusief te maken, waarbij kinderen met een handicap en/of chronische ziekte in reguliere scholen worden ondersteund. Vooral leerlingen met een auditieve beperking en leerlingen met complexe zorgbehoeften ondervinden nog te vaak obstakels in het onderwijs.
- Belemmeringen in toegang tot rechtspraak
Ook bij de toegang tot rechtspraak zijn er nog grote barrières. Mensen met een handicap en/of chronische ziekte worden geconfronteerd met ingewikkelde bezwaarprocedures en ontoegankelijke gerechtsgebouwen, wat hun mogelijkheid om hun rechten af te dwingen belemmert. Het VN-comité roept Nederland op om deze obstakels weg te nemen en te zorgen voor toegankelijkheid van juridische bijstand en rechtspraak.
- Discriminatie en stigmatisering
Het VN-comité is bezorgd over het feit dat mensen met een handicap en/of chronische ziekte, met name mensen met een verstandelijke en/of psychosociale beperking, ondanks bestaande wetten nog steeds gestigmatiseerd en gediscrimineerd worden. Daarnaast signaleert men een gebrek aan aandacht voor intersectionaliteit in beleid, waardoor mensen met meerdere vormen van discriminatie onvoldoende zouden worden beschermd.
- Ontoegankelijke verkiezingen
De toegankelijkheid van verkiezingen blijft eveneens een aandachtspunt. Hoewel er volgens het VN-comité verbeteringen zijn doorgevoerd, voldoen veel stembureaus nog niet aan de fysieke toegankelijkheidsnormen en is er een gebrek aan toegankelijke informatie. Het comité dringt aan op verdere verbeteringen om ervoor te zorgen dat iedereen zo zelfstandig mogelijk kan stemmen. Ook is men kritisch over de lage participatie van personen met een handicap in het publieke en politieke leven, inclusief tijdens verkiezingscampagnes.
Daarnaast wordt er opgeroepen om de interpretatieve verklaring van Nederland op artikel 29 van het Verdrag in te trekken. In deze interpretatieve verklaring staat dat Nederland die bepaling zo leest dat alle personen met een handicap recht hebben op assistentie in het stemlokaal, maar alleen personen met een fysieke handicap recht hebben op assistentie in het stemhokje. Het gaat er dus om dat personen met een verstandelijke handicap hierin niet worden meegenomen.
- Verhoogd risico op armoede
Armoede onder mensen met een handicap en/of chronische ziekte is een ander zorgpunt. Deze groep loopt een verhoogd risico op armoede, maar er wordt te weinig onderzoek gedaan naar de oorzaken hiervan. Het VN-comité beveelt Nederland aan om meer onderzoek te doen naar de oorzaken van armoede onder deze groep inwoners en de structurele belemmeringen die zij ervaren.
- Ontoegankelijk openbaar vervoer
Ook het openbaar vervoer blijft een belangrijk aandachtspunt. Het versnipperde vervoersbeleid leidt tot grote verschillen in toegankelijkheid tussen regio’s. Dit beperkt de deelname van mensen met een handicap aan onderwijs, werk en sociale activiteiten. Het leidt tot ontoegankelijkheid van het openbaar vervoer voor personen met een handicap, wat hun autonomie en vrijheid van beweging beperkt. Nederland moet volgens het comité zorgen voor een samenhangender en toegankelijker vervoerssysteem.
Volgende meetmoment: 2030
In 2030 zal het VN-comité de uitvoering van het VN-Verdrag in Nederland weer beoordelen. Naast het benoemen van de pijnpunten doet het VN-comité aanbevelingen om het als land beter te gaan doen, waar hierboven een aantal van zijn langsgekomen. Het comité spreekt in hun slotwoorden de hoop uit dat de Nederlandse overheid deze aanbevelingen zal overnemen. Ze benadrukt het belang van het opstellen van concrete tijdlijnen en doelen om tot de gewenste verbeteringen te kunnen komen. De staat wordt ook gevraagd om het oordeel van het VN-Comité breed te verspreiden, in toegankelijke formaten zoals Nederlandse gebarentaal en eenvoudige taal, en om ze beschikbaar te maken via de overheidssite. Dit laatste is nog niet gebeurd. Het College voor de Rechten van de Mens heeft wel een versie van hun eigen rapport aan het VN-Comité in toegankelijke taal gepubliceerd. Klik hier voor het rapport van het College voor de Rechten van de Mens in toegankelijke taal (Nederlands)
Samen tegen discriminatie en ongelijke behandeling
Als antidiscriminatievoorziening blijven wij ons actief inzetten om de positie van mensen met een handicap en/of chronische ziekte te verbeteren. Wij zorgen ervoor dat het onderwerp regionaal op de agenda komt te staan, bij gemeentes en in organisatie. Stichting iDb geeft voorlichting, training en advies aan burgers, groepen van burgers, maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en (lokale) overheden. We zetten ons in om discriminatie te signaleren, te voorkomen en te bestrijden.
Ervaar je zelf discriminatie? Aarzel dan niet om dit bij ons te melden via www.discriminatie.nl, of door te bellen naar 0800 0880. We luisteren naar je verhaal en bieden gratis informatie en advies. We toetsen je klacht aan de WGBH/CZ (Wet Gelijke Behandeling op grond van Handicap of Chronische Ziekte). Kun je het vermoeden van discriminatie aantonen? Dan kunnen we eventueel samen met jou naar het CRM (College voor de Rechten van de Mens).
De hele beoordeling lees je hier:
Klik hier voor het document met de beoordeling door het VN-comité (Engels)
Bronnen:
- United Nations – Concluding observations on the initial report of the Netherlands, CRPD/C/NLD/CO/1. https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CRPD%2FC%2FNLD%2FCO%2F1&Lang=en
- College voor de Rechten van de Mens – Ratificatie facultatieve protocollen goed nieuws voor extra rechtsbescherming. https://www.mensenrechten.nl/actueel/nieuws/2023/05/31/ratificatie-facultatieve-protocollen-goed-nieuws-voor-extra-rechtsbescherming
- College voor de Rechten van de Mens – Rapport VN-comité handicap in toegankelijke taal (Easy Read). https://www.mensenrechten.nl