In het eerste kwartaal van 2024 ontving Discriminatie.nl regio Haaglanden en Hollands Midden een relatief groot aantal meldingen van mensen die discriminatie hebben ervaren als gevolg van de coronamaatregelen in 2020 en 2021. Dit volgde op de opening van het landelijk meldpunt onder de nieuwe naam Discriminatie.nl op 9 januari jl. door demissionair minister van Binnenlandse Zaken, Hugo de Jonge. De melders gaven aan tijdens de coronapandemie, toen Hugo de Jonge als vicepremier en minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport verantwoordelijk was voor de bestrijding van de pandemie in Nederland, zich buitengesloten en onrechtvaardig behandeld te hebben gevoeld.
Ervaren discriminatie op grond van vaccinatiestatus
Dit werd voornamelijk toegeschreven aan de invoering van het coronatoegangsbewijs op 25 september 2021.1 Het coronatoegangsbewijs, dat voor iedereen ouder dan 13 jaar wettelijk verplicht was, werd nodig voor deelname aan specifieke activiteiten, zoals cultuur, horeca, sport en evenementen.2 Bij locaties zoals theaters, cafés of restaurants werd bij binnenkomst gevraagd om een QR-code als bewijs dat aan de vereisten voor het coronatoegangsbewijs werd voldaan. Niet-gevaccineerde personen ervoeren hierdoor beperkingen in hun dagelijkse leven.
Het overheidsbeleid tijdens de coronapandemie heeft aanzienlijke onrust veroorzaakt in de samenleving en een blijvende impact gemaakt. Dit blijkt duidelijk uit de vele coronameldingen van 2020 en 2021 en uit de meer dan 250 meldingen die Discriminatie.nl regio Haaglanden en Hollands-Midden in het eerste kwartaal van 2024 ontving. De meldingen benadrukken vooral gevoelens van buitengesloten zijn, niet gehoord worden en stigmatisering als gevolg van het overheidsbeleid tijdens de pandemie.
Hierbij gaven melders aan dat zij het overheidsbeleid ervoeren als onrechtvaardig onderscheid tussen gevaccineerde en niet-gevaccineerde personen, oftewel discriminatie op grond van vaccinatiestatus. Velen voelden zich ook onder druk gezet door de overheid en de samenleving om zich te laten vaccineren, zelfs wanneer ze dat niet wilden. De toenmalige uitspraken van demissionair minister Hugo de Jonge: “We blijven vaccineren. Dat doen we wijk voor wijk, deur voor deur, arm voor arm” en “We weten inmiddels vrij goed en vrij precies per postcode waar ze wonen”, hebben veel mensen als een bedreiging opgevat.3 Daarnaast ervoeren melders dat zij weggezet werden als verspreiders van het virus en als zondebok werden aangewezen. Dit leidde ertoe dat zij, soms tot op de dag van vandaag, ook door mensen in hun omgeving anders werden behandeld en werden buitengesloten.
Was het coronatoegangsbewijs wettelijk toelaatbaar?
Verschillende organisaties en instanties hebben zich uitgesproken over de toelaatbaarheid van het coronatoegangsbewijs en de reikwijdte van de gelijke behandelingswetgeving. Het gerechtshof Den Haag oordeelde dat er géén sprake is van verboden onderscheid tussen gevaccineerden en ongevaccineerden, omdat het coronatoegangsbewijs kon worden verkregen op basis van een coronavaccinatie, een herstelbewijs óf een negatieve coronatest. Hierbij benadrukte de rechtbank de keuzevrijheid tussen een vaccinatie- of testbewijs en het bestaan van een objectieve en redelijke rechtvaardiging voor eventueel onderscheid.4
Het College voor de Rechten van de Mens (CRM) oordeelde op haar beurt dat een vaccinatiestatus niet beschouwd kan worden als een persoonskenmerk dat door de wet wordt beschermd. Het CRM legde hierbij uit dat de gelijkebehandelingswetgeving discriminatie alleen verbiedt op basis van een aantal specifiek genoemde persoonskenmerken, oftewel gronden, bijvoorbeeld op grond van levensovertuiging, handicap of chronische ziekte. Vaccinatiestatus wordt niet in de wet genoemd.5 Het CRM erkende wel dat de vrijheidsbeperkingen ver gaan, maar dat ze binnen de kaders van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens blijven.7
Krachtig Signaal
Het meldpunt Discriminatie.nl oordeelt zelf niet. Wij passen de gelijkebehandelingswetgeving toe en volgen de uitspraken van het CRM. Juridische actie bij ervaren discriminatie op grond van vaccinatiestatus is hierdoor niet mogelijk. Wel registreert het meldpunt alle meldingen.1 De registraties worden geanonimiseerd opgenomen in rapportages en in de jaarlijkse Monitor Discriminatie. De monitor informeert de Minister van Binnenlandse Zaken over de aard en omvang van de ontvangen meldingen. Hierdoor wordt een krachtig signaal afgegeven over de ervaren discriminatie als gevolg van het corona overheidsbeleid. Daarnaast brengt Discriminatie.nl regio Haaglanden en Hollands Midden signaleringsrapporten uit. Hiermee benutten wij onze signaleringsfunctie zo optimaal mogelijk. De signalen laten zien waar uitdagingen liggen voor beleidsmakers en de wetgever in het streven naar een inclusieve samenleving.
1 Artilkel 58a lid 1 in hoofdstuk Va van de Wet publieke gezondheid.
2 Art. 58ra lid 1 Wpg; Nederland verder open met coronatoegangsbewijs, rijksoverheid.nl 14 september 2021.
3 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/12/09/antwoorden-op-kamervragen-over-een-slogan-wijk-voor-wijk-deur-voor-deur-arm-voor-arm-die-de-minister-gebruikte-tijdens-de-afgelopen-persconferentie
4 ECLI:NL:RBDHA:2021:10863, paragraaf 2.12.
5 https://www.mensenrechten.nl/actueel/toegelicht/toegelicht/2021/coronatoegangsbewijs-en-mensenrechten.
6 https://www.mensenrechten.nl/actueel/toegelicht/toegelicht/2021/coronatoegangsbewijs-en-mensenrechten.
7 Dit is onze wettelijke taak, zie artikel 2, lid 1 sub a en b van de Wet Gemeentelijke Antidiscriminatievoorzieningen.